Czołgi brytyjskie przed rokiem 1945

Czołgi które Armia Brytyjska wykorzystała w bitwie pod Sommą we wrześniu 1916 były prymitywnymi urządzeniami - kiepsko opancerzone, zawodne i, z powodu sposobu w jaki osadzono działa, bardzo trudne do ustawienia na pozycji strzeleckiej.

mk11s

( Czołg ciężki Mk I, na zdjęciu wersja 'male - samiec' wyposażona w ogon z kołami pomagający pokonywać okopy. Zdjęcie z bitwy pod Sommą, wrzesień 1916 rok. Mk I były pierwszymi pojazdami pancernymi gąsienicowymi jakie weszły do produkcji. Tym samym można je uznać za pierwsze czołgi )


Przy pierwszym wprowadzeniu na front tylko 32 z całkowitej liczby 49 czołgów uznano za sprawne na tyle aby wzięły udział w bitwie. Dopiero w listopadzie 1917 roku, kiedy to ponad 400 maszyn wdarło się prawie na 10 kilometrów na teren wroga, uznano je jako maszyny mogące przynieść wymierne korzyści. Niestety, wyłom we froncie nie został wykorzystany przez piechotę i siły niemieckie ponownie zajęły większość z wyłomu jaki wcześniej uzyskano właśnie dzięki czołgom. 

 

Rozwój czołgów ciężkich ( brytyjskich ) był kontynuowany przez cały okres I WŚ. Przyniósł m.in. czołg średni Mk. A', który został wprowadzony do produkcji w 1917 roku.
Po koniec lat dwudziestych Ministerstwo Wojny przedstawiło projekt nowego czołgu Mk I' lub po prostu A9. Czołg ten był odpowiedzią na ówczesne podejście do wykorzystania broni pancernej: 'cruiser tanks' miały być szybkimi i w miarę lekkimi czołgami, czasami nazywanymi 'cavalery tanks', które samodzielnie wdzierałyby się za linię wroga przeprowadzając rekonesans. Ciężej uzbrojone i opancerzone czołgi stanowiłyby wsparcie dla piechoty i podążały równo z nią. Cięższe opancerzenie równało się z niższą prędkością, jednak ich przeznaczenie jako wsparcie dla piechoty nie stawiało tu dużych wymagań.

mki1

( Opisany początkowo jako czołg lekki, brytyjski Mk I był czołgiem średnim tylko z nazwy. Stanowił trzon Królewskiego Regimentu Pancernego w okresie międzywojennym. Royal Ordnance Factory i Vickers-Armstrong wyprodukowały między 1923 a 1928 około 160 tych maszyn. Głównym uzbrojeniem było 3 funtowe ( 47 mm ) działo oraz czy karabiny Vickersa 0.303 cala )

mk2p3

( Medium Mk II był podobny do wcześniejszego Mk I, jednak miał grubszy pancerz od 6.5 do 8 mm, osłony zawieszenia i poprawiony dostęp do przedziału silnika. Niektóre z tych czołgów były używane aż do 1941 roku jako pomoce szkoleniowe )

mk2ppd

( Ilustracja przedstawiająca rozkład wnętrza czołgu Mk II, jeden z załogantów nie jest ujęty na rysunku )


Seria A9 była pierszą z wielu które szybko stworzono i niestety kiepsko zaprojektowano. Następne po niej przyszły Mks III, IV i IV A ( A13 ) w 1938 roku. IV A ( A13 ) miał zawieszenie Chiristie pozwalające osiągać naprawdę duże pręskości, jednak napędzany był archaicznym silnikiem Liberty V12 aero pamiętającym jeszcze I WŚ. Dopiero zastąpienie go Mk V ( z silnikiem Meadows ) było krokiem w dobrą stronę. Mk V szerzej znany był jako Covenanter.
Crusader 'cruiser tank' z 1939 roku był całkiem udaną konstrukcją biorącą udział w walkach na zachodnich pustyniach w 1941 roku. Czołg ten był systematycznie dozbrajany i wyposażany w dodatkowy pancerz.

a611

( Zaprojektowane jako możliwe zastępstwo dla Mk II czołgi A6, czasami określane jako 16-tonowiec, były projektem Vickers-Armstrong z 1928 roku. Działo 3-funtowe ( 47 mm ) było wspierane przez 2 karabiny umieszczone w dodatkowych małych wieżyczkach. Zbudowano 3 prototypy: A6E1, A6E2 i A6E3, wkrótce po tym projekt porzucono. )

aea66

( W 1930 roku, jeszcze zanim ukończono testy A6 powstał kolejny prototyp, tym razem opisany jako Mk III. Zbudowano je wykorzystując coś co określono jako 'Cement Tank Armour' ( CTA ), o grubości 10 mm. Mk III był uzbrojony także w 47 mm działo i 3 karabiny: 2 w dodatkowych wieżyczkach i 1 współosiowo z działem głównym. Podobnie jak z A6 powstały tylko 3 egzemplarze i projekt porzucono. )

a7

( Kolejnym projektem po A6 był A7, tak jak i w przypadku poprzednich stworzony tylko 3 egzemplarze: A7E1 i A7E2 były napędzane przez 8 cylindrową jednostkę Armstrong-Siddeley, była ona chłodzona powietrzem. Ostatni egzemplarz, E3, używał dwóch diesli AEC. Działo jak w A6: 47 mm i 2 karabiny maszynowe. )

sea77

( Linie A6 i A7 dowiodły tego, że ten kierunek jest zbyt kosztowny i potrzebne są tańsze w produkcji czołgi średnie. Linia taka powstała w 1936 zapoczątkowana 'cruiser tank' Mk I, jednak po drodze powstał np. A14E1 ciężki 'cruiser' z 1938. To kolejna ślepa uliczka w fazie projektowania czołgów linii 'cruiser' )

a1655

( Datowany na 1938 rok model A16 był kolejnym przedstawicielem 'ślepej uliczki' w projektach. Był to przeprojektowany A13 Covenanter ( cruiser tank Mk V ) ze wzmocnionym zawieszeniem Christie i dyferencyjnym systemem kierowania Merrit-Brown. Podobnie do A6 i A7 z przodu umieszczono 2 wieżyczki na KMy. )

mk4lt

( Ostatni przedstawiciel linii czołgów lekkich, Mk VI zaczęły służbę w 1936 roku i były szeroko używane we wczesnych latach II WŚ. Wykorzystywano 3 odmiany Mk VI A, Mk VI B i Mk VI CC )


Gwoli uporządkowania: czołgi brytyjskie były podzielone na linie ( cruiser tanks, infantry tanks ), wagowo ( lekkie, średnie i ciężkie ), miały swoje nazwy ( Comet, Cromwell ), oznaczenia kolejnych modeli ( Mk I, Mk II ) oraz oznaczenia projektowe ( A6, A13 ). Pomimo tego, że wygląda to na bałagan jest to dosyć proste, jednak może powodować pewne zagubienie. Czołg Mk I występuje tak w wersji 'infantry tank' ( czyli A11 lub Matilda ) oraz jako czołg lekki Mk I oraz ciężki Mk I ( w wersji żeńskiej i męskiej ). Warto pamiętać o tym sposobie oznaczeń aby nie dochodziło do nieporozumień. Najlepiej używać oznaczeń projektowych i nazwy ( np. A13 Covenanter, A11 Matilda ). Ważne jest używanie oznaczenia projektowego i nazwy, ponieważ Matilda w wersji A12 miała już nazwę A12 Matilda*. Niby to samo a różnica w samym czołgu spora.

demon11

( Nazywana przez żołnierzy Demonem Matilda A11 to czołg piechoty Mk I. Budowana ściśle wg zaleceń okrojonego budżetu napędzana była przez silnik V8 Forda. Zawieszenie podobnie do wielu innych pojazdów Vickers-Armstrong miało resory. Produkcja rozpoczęła się w 1937 roku, zbudowano 139 egzemplarzy. W przeciwieństwie do kolejnych modeli czołgu Matilda była niezbyt udanym projektem. Jej następca: A12 Matilda I*, II, III i IV to zdecydowania bardziej udana konstrukcja. Produkowana od 1938 roku wykonana została w ponad 3000 egzemplarzy. A12 Matilda I* ( i inne ) to czołg piechoty Mk II )

valente

( Produkowany przez Vickers-Armstrong czołg Valentine ( lub czołg piechoty Mk III ) zapożyczał wiele od czołgów ciężkich Mk I i Mk II. Projekt został przedstawiony Ministerstwu Wojny na dwa dni przed Walentynkami 1938 roku, a zakontraktowany został na 1939 rok. Około 8275 egzemplarzy opuściło fabryki do 1944 roku kiedy to zakończono jego produkcję, z czego 1400 zostało wyprodukowane w Kanadzie. Czołg ten miał duży udział w kampanii Pólnocno-Afrykańskiej. )

 


Czołgi Cavalier i Centaur z 1942 roku były ciężkimi 'cruiser tankami' jednak oba były wyposażone w zbyt słabe silniki. Dopiero pojawienie się Cromwella wyposażonego w silnik Rolls-Royce zmieniło sytuacje. Do tego czołgi Cromwell dowiodły, że są jednymi z najszybszych czołgów II WŚ.
Po drobnych modyfikacjach i dodaniu do Cromwella 17 funtówki ( 76.2 mm ) czołg został przemianowany na Challengera. Jednak dopiero kolejne poważne modyfikacje, zmiana zawieszenia i działa na 77 mm działo oraz dodanie lepszego opancerzenia dało czołg który był dla brytyjczyków zwieńczeniem linii 'cruiser tanków' - Comet.

Idea czołgów wsparcia piechoty ( dużych, ciężkich i wolnych ) i czołów ochrzczonych mianem 'cruiser' ( dziś określonych zapewne mianem czołgów średnich ) przetrwała w niezmienionej formie do końca II WŚ.

Tyle tytułem wstępu. Od kolejnej części rozłożymy linię 'cruiser tanków' na elementy składowe. W następnym odcinku Cruiser Tank Mk I